Wilfried Decoo, 15 oktober 2023
Onlangs hoorde ik in een toespraak de aansporing om tiende te betalen zodat de bouw van de aangekondigde “Brussels temple” zou kunnen doorgaan. Het argument? Er zou een Belgische wet zijn die de buitenlandse financiering van religies in België verbiedt. En dus zouden de lokale leden het benodigde geld zelf moeten opbrengen. Ik begrijp waar dit gerucht vandaan komt, maar de informatie is incorrect. Hieronder de nodige verduidelijkingen.
1 België en bevoegdheden
België is een klein maar complex land. Dus eerst enkele elementaire begrippen.
België is een federale Staat met drie gewesten – Vlaanderen, Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
1.1 Religie is federale materie
Religie is een federale aangelegenheid onder het Ministerie van Justitie, dus geldend voor heel België. De erkenning van religies als “erkende eredienst” wordt op dat federaal niveau behandeld en moet worden goedgekeurd door het Belgische Parlement. Op dit ogenblik zijn er in België zes erkende religies: Rooms-Katholiek, Orthodox, Israëlitisch, Anglicaans, Protestants-Evangelisch, en Islamitische. Daarnaast is ook de “niet-confessionele levensbeschouwing” officieel erkend. Een wetsontwerp van maart 2023 erkent ook het Boeddhisme, maar dat ontwerp moet nog voor advies via de Raad van State en de gewesten passeren.
Deze erkende entiteiten krijgen financiële steun van de overheid, bv. voor de lonen van hun ambtenaren.
Niet-erkende geloofsgemeenschappen kunnen zich wel wettelijk registreren als vzw (Vereniging zonder winstoogmerk). Met dat statuut kunnen ze bv. eigendommen bezitten. Zo is onze kerk in België vertegenwoordigd door de vzw Église de Jésus Christ des Saints des Derniers Jours, opgericht in 1965 (Staatsblad van 2.9.1965, n° 0407 724 524). Deze vzw is dus geen “erkende eredienst”, enkel een instelling met rechtspersoonlijkheid voor beperkte doelen. Deze vzw, die qua bestuur heel beperkt wordt gehouden, heeft verder niets te maken met de eigenlijke kerkorganisatie in België.
1.2 Eigendomsbelasting is gewestelijke materie
Fiscale kwesties zoals eigendomsbelasting (belasting op het kadastraal inkomen of onroerende voorheffing) zijn gewestelijke aangelegenheden, die in de drie gewesten ook nog eens verschillend worden behandeld. Dit maakt dat onze kerkgebouwen qua eigendomsbelasting verschillend geëvalueerd worden in elk van de drie gewesten. Normaal geldt overal de vrijstelling van belasting, aangezien het om openbare gebouwen voor religieuze, culturele en sociale bijeenkomsten gaat. Maar de vrijstelling moet wel in het betrokken gewest aangevraagd worden.
1.3 Juridisch beroep is federaal of Europees
Zo er conflicten ontstaan, bv. als de gewestelijke overheid geen vrijstelling van belasting toekent, kan een vzw beroep aantekenen op verschillende gerechtelijke niveaus en, als nog nodig, daarna op Europees niveau.
2 Financiering en eigendomsbelasting
De voorbije jaren is er juridisch nogal wat te doen geweest rond de buitenlandse financiering van geloofsgemeenschappen en rond eigendomsbelasting.
2.1 Buitenlandse financiering: rond de Islam
Ook al is de Islam in België een van de erkende erediensten, de verschillende strekkingen maken geen eenduidig beleid mogelijk. Er heerst al lang bezorgdheid over de financiering van sommige moskeeën en de mogelijk radicale strekking van imams van buitenlandse origine. Daarom werkte het Vlaamse Gewest een decreet uit, dus enkel geldend voor Vlaanderen. Om het niet specifiek op de Islam te richten, bepaalde dat decreet dat nieuwe lokale gemeenschappen van erkende erediensten aan een aantal voorwaarden moesten beantwoorden. Een van die voorwaarden luidde: ”De lokale geloofsgemeenschap ontvangt noch rechtstreeks, noch onrechtstreeks buitenlandse financiering of ondersteuning als die financiering of ondersteuning afbreuk doet aan zijn onafhankelijkheid.” Opnieuw: die voorwaarde gold dus enkel voor gemeenschappen van een erkende religie en enkel in Vlaanderen. Ze is niet van toepassing op onze kerk. Het decreet werd in het Vlaams Parlement goedgekeurd op 22 oktober 2021.
Verschillende Islamitische verenigingen gingen hiertegen in beroep bij het Belgisch Grondwettelijk Hof. Hun advocaten verwezen o.m. naar de Belgische grondwet die de vrijheid van godsdienst garandeert, naar het Europees Verdrag voor de rechten van de mens en naar het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Het Vlaamse decreet fnuikte die rechten op verschillende punten. De Islamitische verenigingen kregen gelijk. Op 20 juli 2023 vernietigde het Grondwettelijk Hof het Vlaamse decreet . Dit decreet, dat al niet van toepassing was op onze kerk omdat we geen erkende religie zijn, geldt dus ook niet meer voor erkende religies.
2.2 Eigendomsbelasting: rond Jehovah’s Getuigen
Hier gaan we naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Daar hadden sommige politiekers het gemunt op de Jehovah’s Getuigen, een niet-erkende godsdienst in België. Net zoals onze kerk, hebben de Jehovah’s Getuigen een Belgische rechtspersoonlijkheid onder het statuut van vzw’s. Op basis van de aard van hun gebouwen, openbaar voor bijeenkomsten, genoten zij van vrijstelling van eigendomsbelasting.
Het Brussels Gewest, bij ordonnantie van 23 november 2017, besloot dat die vrijstelling nog enkel voor erkende erediensten zou gelden. Het was duidelijk bedoeld om groepen zoals de Jehovah’s Getuigen te treffen. Die ordonnantie raakte echter ook wel aan onze kerk met betrekking tot eigendom in het Brussels Gewest: vanaf nu eigendomsbelasting betalen. (De kapel in Grimbergen ligt echter in het Vlaamse Gewest, dus daar geldt het niet voor).
De Jehovah’s Getuigen gingen in beroep, eerst bij het Belgisch Grondwettelijk Hof, met een sterke argumentatie over godsdienstvrijheid en het juridisch onhoudbare onderscheid tussen erkende en niet-erkende religies. Maar het Hof, in zijn arrest van 14 november 2019, verwierp het beroep van de Jehovah’s Getuigen met als belangrijkste argument: ze hadden maar erkenning van hun eredienst moeten vragen.
Daarop trokken de Jehovah’s Getuigen naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Op 5 april 2022 besliste dat Hof in het voordeel van de Jehovah’s Getuigen, wat een enorme overwinning met betrekking tot gelijke behandeling van godsdiensten in België betekende. Nog veel meer dan de kwestie van vrijstelling van belasting, stelde het Europees Hof ook de hele discriminatorische en onduidelijke erkenningsprocedure van religies in België in vraag. Een schok van formaat.
Het Vlaamse Gewest, dat ook van plan was om geen vrijstelling van eigendomsbelasting aan niet-erkende godsdiensten meer te verlenen, werd dus prompt tegengehouden door de uitspraak van het Europees Hof. De discussie is op heden nog steeds open, zoals vastgelegd in de Commissie van Financiën, Begroting en Justitie van het Vlaams Parlement op 19 april 2022. De Vlaamse positie is echter zo hachelijk op Europees vlak, dat hun plan geen schijn van kans meer maakt.
2.3 En wat met tempels?
Moeilijker ligt de vrijstelling van eigendomsbelasting als een gebouw niet openbaar toegankelijk is, zoals onze tempels. In Groot-Brittannië heeft de kerk die vrijstelling op haar tempels verloren, tot op het niveau van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in een arrest van 2014. In elk land kunnen de regels echter anders zijn. Ook de optie van een openbare kapel gecombineerd met een tempelgedeelte, zoals nu al in een aantal steden in de wereld, verandert opnieuw de perspectieven. Anderzijds beschikt de kerk over meer dan genoeg middelen om een relatief kleine kost als eigendomsbelasting te betalen.
3 De toekomst belooft grondige hervormingen in België
De uitspraak van het Belgisch Grondwettelijk Hof inzake de Islam en vooral de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens inzake de Jehovah’s Getuigen zijn nog maar de voorbode van grondige hervormingen. Niet alleen wordt de Belgische Staat verplicht om heel de procedure voor erkenning van erediensten te herzien (dat kan wel jaren duren). Maar even belangrijk is dat de status en de invloed van de Katholieke kerk in België in vrije val zijn, nu vooral als gevolg van de schandalen rond seksueel misbruik van kinderen en de recente aangrijpende reeks Godvergeten op de Vlaamse televisie. Zo wordt de financiering van erkende religies door de Staat nu weer sterker in vraag gesteld. Nieuwe criteria voor erkenning gaan ongetwijfeld nog grondige juridische debatten uitlokken.
In welke mate onze kerk in België haar juridische plaats zal vinden in dit alles, valt af te wachten. De (Amerikaanse) advocaten van de kerk verkiezen om alles zo “low profile” mogelijk te houden met een minimale rechtspersoonlijkheid. Het is voor hen ook niet makkelijk om de complexe, historisch gegroeide en evoluerende toestand in België te begrijpen. In sommige Europese landen, zoals in Italië en Spanje, hebben bekwame lokale kerkleiders het anders aangepakt, soms tegen de kerkadvocaten in, met als resultaat een hoge status voor onze kerk in die landen. Met de komende hervormingen in België zou een klein team van lokale HLD experten uit elk van de drie gewesten het best geplaatst zijn om de ontwikkelingen op te volgen. Via deelname aan geschikte gremia zouden ze het proces academisch en politiek kunnen helpen sturen, rekening houdend met de eigenheid van onze kerk. Maar uit jarenlange ervaring met onze leiderschapsstructuren en met vorige opdrachten om zaken te regelen, vrees ik dat dit wishful thinking is. We zullen moeten hopen op Islamitische verenigingen en op de Jehovah’s Getuigen om ook voor ons de kastanjes uit het vuur te halen.
Voor wie er meer over wil lezen
Christians, Louis-Léon. “Le régime de régulation des religions et convictions en Belgique, en particulier la laïcité.” In Religions et laïcités en France et en Belgique, 1990-2020. 2022.
Christians, Louis-Léon. “Regime voor religies: Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens stelt vragen bij de lichtzinnigheid van wetgevers.” Tijd voor Mensenrechten (2022).
Christians, Louis-Léon. La Belgique condamnée pour discrimination envers les cultes non-reconnus. A propos de l’arrêt de la Cour européenne des droits de l’homme du 5 avril 2022. No. UCL-Université Catholique de Louvain. 2022.
Franken, Leni. “De erkenning van het boeddhisme en andere levensbeschouwingen in België.” Tijdschrift voor recht, religie en beleid 3 (2021): 6-23.
Muzny, Petr. “L’arrêt ACTJ d’Anderlecht et autres c. Belgique: pour un régime cultuel neutre véritablement pluraliste.” Revue du droit des religions 14 (2022): 127-140.
Overbeeke, A. J., “Assemblée chrétienne des Témoins de Jéhovah d’Anderlecht t. België (EHRM, 20165/20) – Erkende religie en belastingvrijstelling in België”, Annotatie bij Europees Hof voor de Rechten van de Mens, 07-04-2022.
Overbeeke, A. J. “La Cour constitutionnelle et les «influences étrangères» sur les cultes (CC, n° 2023/113 du 20 juillet 2023): Commentaires de la Chaire de droit de Religions de l’UCLouvain, 2023.
Overbeeke, Adriaan. “Naar een adequater erkenningen-beleid voor lokale geloofsgemeenschappen: Vlaamse bemoeienis met het aanstellen van bedienaren van de eredienst inbegrepen?.” Actua leges 24 (2019).
Sägesser, Caroline. “Le régime belge des cultes dans le viseur de la Cour de Strasbourg.” Les @nalyses du CRISP en ligne, – 19 mai 2022.
Wattier, Stéphanie. “La Cour de Strasbourg remet en cause tout le système belge de reconnaissance des cultes: (obs. sous Cour eur. dr. h., arrêt Assemblée chrétienne des Témoins de Jéhovah d’Anderlecht et autres c. Belgique, 5 avril 2022).” Revue Trimestrielle des Droits de l’Homme 1 (2023): 265-283.